Kemalpaşazade’nin “fi’l-Hassi ‘ala’s-Sa‘yi ve’l-Men’i ‘ani’l-Betâle” Adlı Risalesi Çerçevesinde İslam Emek Tasavvuru Üzerine Bir Deneme

Abstract

Bu çalışmada Kemalpaşazade tarafından 16. yüzyılda kaleme alınan “Fi’l-Hassi ‘Ala’s-Sa’yi Ve’l-Men’i ‘Ani’l-Betâle” adlı risale çerçevesinde üç farklı devirde Müslüman bir zihnin emek (sa’y) ve kazanç (kesb) mefhumlarına yönelik tavırların değerlendirilmesiamaçlanmıştır. Müslüman bir zihnin dünya (kazanç) ile kuracağı ilişkinin mahiyetini belirleyen Kemalpaşazade, ifrat ve tefritesapmadan, mutedil davranmanın önemini vurgulamaktadır. Modernleşme sürecinin eşiğinde Mecmua-ı Fünun dergisinde tercümeedilerek yeniden yayınlanan bu risale, söz konusu dönem ve yayınlandığı dergi göz önüne alındığında araçsal olarak kullanıldığınısöylemek mümkündür. Bununla beraber Kemalpaşazade’nin mülk, kesb ve sa’y kavramlarını esas alan çalışma / emek yaklaşımıgünümüz için de referans alınabilir özelliklere haizdir. Paşazade, bir taraftan dünyayı dışlayan, çalışma ve kazanç mefhumlarınamesafeli duran bir tavrın olumsuzluklarını beyan ederken öbür taraftan eylemde bulunurken ahlaki davranmanın gerekliliğini ikazetmektedir. Sa’y ve kesb’in meşruiyeti sorgulayan Kemalpaşazade, ölçü olarak haram-helal mefhumlarının yanında ferdi ya da toplumsal ihtiyacın giderilmesini ölçü olarak kullanır. Özellikle kazanç ve çalışmanın kutsandığı bir zaman diliminde ahlaki davranmaya yapılan çağrı, Kemalpaşazade’yi günümüz için de anlamlı kılmaktadır.

This study aims to evaluate the attitudes towards the labor (sa’y) and earnings (kesb) notions of a Muslim mind in three different cycles within the framework of the risale titled Fi’l-Hassi ‘Ala’s-Sa’yi Ve’l-Men’i ‘Ani’l-Betâle, written in the 16th century by Ibn Kemal. Ibn Kemal, who determined the nature of the relationship that the Muslim mind would establish with the world (earnings), emphasized the importance of moderate behavior before deviating to excess and inadequacy. This risale, which was published anew in the journal Mecmua-ı Fünun on the verge of the modernization process, can be said to have been used instrumentally when considering this period and the journal where it was published. However, the work/labor approach, which is based on Ibn Kemal’s concepts of mulk (property), kesb, and sa’y, possesses qualities that can also be referenced for these days. Ibn Kemal, while on one hand declaring the negative aspects of an attitude that excludes the world and stands aloof from the notions of work and earnings, on the other warned of the need to act ethically while being active. Ibn Kemal, who questioned the legitimacy of sa’y and kesb, measuredly used eliminating individual or social need alongside the notions of haram-halal. The call for behaving ethically at a time when earnings and work were sanctified also makes sense for these days as it did for Ibn Kemal.