ÇUVAŞ HALK EDEBİYATINDATÜR VE ŞEKİL ADLANDIRMALARI

Abstract

Çuvaşça günümüz Türk lehçeleri içerisinde taşıdığı arkaik unsurlar sebebiyle bu konuda en fazla çalışma yapılan alanlardan birisidir. Ancak 1990lı yıllardan itibaren Türkiyede Türk boyları üzerine çalışmalar artmışsa da Çuvaşların bu ilgiden tam anlamıyla faydalandığını söylemek zordur. Özellikle halk edebiyatı üzerine yapılan çalışmalarda diğer Türk lehçelerindeki terminolojiye çeşitli sebeplerle atıflarda bulunuluyorsa da Çuvaş halk edebiyatı terimlerinin çok fazla zikredilmediği görülmektedir. Bu anlamda dil, din ve folklor olarak arkaik unsurları yaşattığı konusuna dikkat çekilen Çuvaşların halk edebiyatı terminolojisi de bu arkaik özellikleri koruyor olabilir. Bu nedenle makalede konu, halk edebiyatı içerisinde biraz daha daraltılarak tür ve şekil adlandırmaları üzerinde durulmuştur. Halk edebiyatı araştırmalarının tür ve şekil tartışmalarına girilmeksizin terimler sırayla ele alınmıştır. Ele alınacak terimler genel olarak bilimsel araştırmalarda olduğu kadar sözlü kültürde de halk tarafından kabullenilmiş ve yerleşmiş terimlerdir. Ele alınan terimlerden yur?, yumah, halap gibi yaygın ve biraz da karmaşık olan terimler üzerinde daha ayrıntılı durulmuştur. Bu terimler art zamanlı ve eş zamanlı olarak ele alınmış; karşılaştırmalı bir çalışmayla bu terimlerin kökenleri ve diğer Türk boylarındaki yayılma sahaları tespit edilmeye çalışılmıştır. Çuvaş halk edebiyatı araştırmalarında kullanılan mit (mit), legenda (efsane), epos (destan) gibi terimler makale kapsamının dışında bırakılmıştır. Bunun yanında temel tür ve şekil adlandırmaları dışında kalan birçok terim de makalede işlenmemiştir.

Due to its archaic elements, Chuvash language is one of the most studied dialects among contemporary Turkic languages. However, even though the studies on the Turkish tribes have increased in Turkey since 1990s, it is difficult to say that Chuvashes have benefited thoroughly from that interest. Even though the terminology existing in the other Turkic language accents have been referred to in many studies especially on folk literature, it has been observed that not many terms of Chuvash folk literature have been mentioned. In this context, terminology of Chuvash folk literature, which contains the archaic elements in terms of language, religion and folklore, may conserve these archaic features. Therefore, this article discusses the naming of the genres and forms through narrowing this subject within folk literature. The terms are respectively discussed without mentioning the forms and genre discussions of the researches of folk literature. The terms studied are generally the ones which are accepted and rooted in public in oral culture as well as scientific researches. The terms like yuri, yumah, halap which are common and -to an extent- complicated will be examined in more detail. Those terms are examined simultaneously and diachronically, and the origins and the spread of these terms in other Turkish tribes is tried to be determined though a comparative study. Such terms as myth, legenda, epos etc., which have been used in the studies of Chuvash folk literature have been excluded from this article. In addition, many other terms apart from the namings of genres and forms have also been excluded from this study.